Sovyetler Birliği'nde üst düzey görevlerde bulunan Aliyev, bağımsızlıktan sonra iç savaş tehlikesi, Dağlık Karabağ savaşı ve ekonomik krizlerle mücadele yapan ülkesinin başına geçerek kurtarıcı rolü oynadı.
Aliyev, Azerbaycan'da saygı ve minnetle hatırlanıyor.
Ömrünü hem Sovyet hem de bağımsızlık döneminde ülkesine ve halkına adayarak Azerbaycanlıların sevgisini kazanan Haydar Aliyev'in hatırası, halkın kendisine verdiği ulusal lider anlamındaki "Umummilli lider" unvanıyla yaşatılıyor.
Haydar Aliyev'in halkına hizmet ve Azerbaycan için mücadeleyle geçirdiği dolu dolu 80 yıllık ömrü, 10 Mayıs 1923' yılında Azerbaycan'a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nde başladı.
Nahçıvan Pedagoji Teknik Okulundan 1939' yılında mezun olan Aliyev, daha sonra Azerbaycan Sanayi Enstitüsü Mimarlık Fakültesine kayıt yaptırdı fakat İkinci Dünya Savaşı'nın çıkmasıyla buradaki eğitimini tamamlayamadı.
Aliyev, 1941-1944 yıllarında Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti İçişleri Komiserliği Gizli Arşiv Dairesinin müdürü ve Nahçıvan Halk Komiserliği Konseyinde şube müdürü görevlerinde bulundu. Başarılı çalışmaları ve analiz yeteneği yöneticilerin ilgisini çeken Aliyev, 1944'te SSCB Devlet Güvenlik Komitesinde (KGB) işe alındı.
Kariyerini KGB'de sürdüren Aliyev, 1967' yılında Azerbaycan KGB'si Başkanı olarak atandı ve kendisine tümgeneral rütbesi verildi.
Aliyev, 1969' yılında Azerbaycan Komünist Partisi Merkezi Komitesi Genel Sekreteri seçildi ve 1982' yılına kadar bu görevde bulunarak Azerbaycan'ı yönetti.
Moskova'ya davet edilerek 1982' yılında SSCB Komünist Partisi Merkez Komitesi Siyasi Bürosu üyeliğine seçilen Aliyev, SSCB yönetiminde söz sahibi 19 kişiden biri oldu ve aynı yıl SSCB Bakanlar Konseyi Başkanı Birinci Yardımcısı görevine atandı.
Aliyev, 1987'yılında SSCB Komünist Partisi Merkez Komitesi Siyasi Bürosunun ve SSCB Sekreteri Mihail Gorbaçov'un gerçekleştirdiği politikalara itiraz ederek istifa etti ve 1990' yılında Azerbaycan'a döndü.
SSCB'nin dağılma sürecinde ülkesinin sorunlarına kayıtsız kalmayan Aliyev, tekrardan siyaset sahnesine atıldı ve 1990' yılında hem Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti hem de Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti milletvekili seçildi.
Dağlık Karabağ'da Ermenilerin toprak taleplerine karşı SSCB yönetiminin ikiyüzlü politikasına itiraz ederek 1991'yılında Komünist Partiden istifa eden Aliyev, 1991' yılında parlamento niteliğindeki Nahçıvan Yüksek Konseyi Başkanı seçildi ve ilgili yasalar gereği Azerbaycan Yüksek Konseyi Başkan Yardımcısı oldu.
Azerbaycan'ı istikrara kavuşturdu
Azerbaycan bağımsızlığını ilan edince de Nahçıvan'daki görevini devam ettiren Aliyev, 21 Kasım 1992'yılında, bugün iktidarda olan Yeni Azerbaycan Partisini kurdu.
Haydar Aliyev, iç savaş tehlikesini bertaraf etmesi için halk tarafından Bakü'ye davet edildi ve 15 Haziran 1993'yılında Azerbaycan Yüksek Konseyi Başkanı seçildi.
Aliyev, 3 Ekim 1993' yılında yapılan seçimleri kazanarak Cumhurbaşkanı oldu ve ülkesinin sorunlarını çözmek için tam gücüyle çalışmaya başladı.
Dağlık Karabağ'da, 1991' yılında başlayan savaşın devam ettiği ve Ermenilerin Azerbaycan topraklarını işgal ettiği zor bir dönemde Cumhurbaşkanı seçilen Aliyev, orduyu güçlendirmekle işe başladı.
Silah ve mühimmat teçhizatı daha iyi hale getirilen Azerbaycan ordusu, karşı hamlelerde bulunarak Ermenistan ordusunun saldırılarını önledi.
Bişkek'te 4-5 Mayıs 1994' yılında, Azerbaycan ve Ermenistan arasında ateşkes yapılması konusunda protokol imzalandı ve şiddetli çatışmalar durduruldu.
Yönetimi yasa dışı yollarla ele geçirmek isteyen bazı güçlerin çıkarttığı isyanları diplomatik manevralarla bastıran Haydar Aliyev, halkın desteğiyle iç karışıklıklara son verdi ve ülkenin istikrar sürecine adım atmasını sağladı.
Ekonomik kalkınmanın temelini attı
Haydar Aliyev, 7 ülkeden 11 şirketle, Azerbaycan'ın en büyük petrol yatağı Azeri-Çırak-Güneşli (AÇG) havzasının işletilmesini ve petrolün dünya pazarlarına çıkartılmasını öngören "Asrın Anlaşması"nı imzalayarak ülkenin ekonomik gelişiminin temelini attı.
Cumhurbaşkanlığı döneminde referandumla evrensel demokratik değerleri yansıtan anayasa kabul edildi ve Haydar Aliyev, idam cezasını kaldırdı.
Yönetimi döneminde başta Türkiye olmakla Türk dili konuşan ülkeler, Rusya, Amerika ve Avrupa ülkeleriyle iyi ilişkiler kurarak ülkesinin uluslararası arenadaki yerini pekiştirdi.
Aliyev, 11 Ekim 1998'yılında yapılan seçimde yüzde 76,1 oy alarak tekrardan Cumhurbaşkanı seçildi. 15 Ekim 2003' yılında yapılan seçimlerde de aday oldu fakat sağlık sorunları sebebiyle adaylığını İlham Aliyev lehine geri çekti.
Haydar Aliyev, 12 Aralık 2003' yılında tedavi gördüğü Amerika'da yaşamını yitirdi ve 15 Aralık'tarihinde Bakü'de Fahri Hiyaban'da defnedildi.
Vasiyeti yerine getirildi, topraklar işgalden kurtarıldı
Haydar Aliyev'in en büyük arzusu, Karabağ'ın Ermenistan işgalinden kurtarılması ve Azerbaycan'ın toprak bütünlüğünün sağlanmasıydı ve bunu oğlu İlham Aliyev'e vasiyet etmişti.
